Biografie pessoa
Het ik zijn anderen
De poëtische identiteitscrisis van Fernando Pessoa
Milla van der Have
Dat er auteurs zijn die onder pseudoniem boeken publiceren terwijl ze daarnaast een ander leven leiden, mag bekend verondersteld worden. De Portugese dichter Fernando Pessoa ging echter verder. Hij schreef naast zijn eigen poëzie het werk van drie andere, door hemzelf gecreeërde persoonlijkheden: zijn heteroniemen. In haar artikel geeft Milla van der Have een nadere beschouwing van het verschijnsel heteronymie bij Pessoa, en gaat zij in op de verschillende heteroniemen en hun poëzie.
Tenslotte, wie is wie, in de verwarring
van een veinzen dat bijna niet veinst
en dat met draden van geslepenheid
weeft in onduidelijke vormen
van een breekbare Pessoa?
(Carlos Drummond de Andrade)
Geruime tijd al zijn literatuurwetenschappers ervan doordrongen dat een gedicht en de maker ervan als twee losstaande entiteiten moeten worden beschouwd. Vandaar dat het niet gebruikelijk is om poëzie te beschouwen als egodocument, een benaming die over het algemeen gereserveerd wordt voor dagboeken, brieven en (auto)biografieë naar eind1. Desondanks kan het in sommige gevallen ze
De laatste drie dagen van Fernando Pessoa
Paul van der Vet
We moeten het hebben over de Portugese schrijver Fernando Pessoa (). Maakt u zich geen zorgen, we komen straks in Italië terecht. Na de dichter Luís de Camões (), die je de Portugese Dante zou kunnen noemen, heeft niemand meer betekend voor de Portugese cultuur dan Pessoa. Bij wijze van pelgrimage ben ik in Lissabon naar de wijk Chiado geklommen. Daar, op de Rua Garrett, bevindt zich het favoriete café van Pessoa. Hij zit er zelf voor, in brons. Ik heb, ik vrees uit snobisme, de neiging onderdrukt om een selfie met hem te maken.
Het Portugese woord “pessoa” betekent “mens”, “persoon”, enkelvoud. Minder toepasselijk kan een naam niet zijn, want Pessoa hield er minstens 85 pseudoniemen op na. Voor Pessoa was de term pseudoniem misleidend: voor hem ging het om andere personages die bij toeval het lichaam met hem deelden. Voor die alter ego’s bedacht hij karaktereigenschappen, carrières, en andere geboorte- en sterfdata, wat me trouwens lastig lijkt als je een lichaam deelt. Pessoa was geïnteresseerd in alles wat we tegenwoordig spiritueel noemen: astrologie, spiritisme, theosofie, antroposofie, en dan vergeet ik vast nog het een en ander. Voor zichzelf en voor een aantal alter ego’s trok hij de horoscoop en hij deed
RICARDO Reis werd op 19 september geboren. Hij had een 'matbruine' huidskleur, ging school bij de jezuïeten, studeerde medicijnen en vertrok in , 'wegens monarchistische sympathieën' naar Brazilië. Hij was latinist en 'semi-hellenist', en schreef een groot aantal Horatiaanse oden. Als dichter was hij een leerling van Alberto Cairo, een landman zonder opleiding, die simpele, boerse natuurgedichten schreef.
Ricardo Reis heeft nooit geleefd, maar bestaan heeft hij wel. Net als Alberto Cairo trouwens. Zij ontsproten aan de geest van de grote Portugese dichter Fernando Pessoa (). Bij leven publiceerde deze kantoorklerk uit Lissabon slechts enkele werken. Na zijn dood werd op zijn huurkamer een kist aangetroffen met 27 duizend volgekrabbelde velletjes. Uit die chaos kon een kolossaal oeuvre worden samengesteld. Niet dat van één dichter, maar van zo'n 25 'heteroniemen' - afzonderlijke 'schrijverspersoonlijkheden' met elk een eigen stijl en woordkeus. Pessoa had al deze dichters, van wie Alberto Cairo, Ricardo Reis en de 'scheepsbouwkundige' Álvaro de Campos de belangrijkste waren, voorzien van een biografie, en vaak een horoscoop.
'Een drama in mensen' wilde hij maken. Zijn schrijvers waren personages in één groot verhaal. Maar ook
Recensie: Fernando Pessoa &#; Kroniek van een leven dat voorbijgaat
&#;Intellectuele jeuk, alsof mijn ziel de waterpokken heeft&#;
In verscheen Het boek der rusteloosheid van Fernando Pessoa, in de periode erna heb ik er veelvuldig in gebladerd en gelezen. Ik laafde me als het ware aan de rusteloze melancholie van deze Portugese schrijver. Het was een soort bijbel vol ideeën, gedachtes en observaties waar je even op kon kauwen en over na kon denken. Er staan potloodstreepjes in de kantlijn, er zitten briefjes tussen bladzijden met mooie passages. Zo af en toe zijn er van dat soort boeken, die lees je niet in een keer uit, maar die zwerven met je mee door het huis zodat je er op ieder moment even in kan verdwijnen.
Kroniek van een leven dat voorbijgaat is vergelijkbaar met Het boek der rusteloosheid. Een aanvulling of vervolg erop, of ‘het kleine broertje van’ zoals samensteller en vertaler Michaël Stoker aangeeft. In het verhelderende nawoord vertelt hij over de kist van Pessoa, die na zijn dood werd ontdekt vol niet eerder gepubliceerde ‘gedichten, essays, dagboeknotities en aanzetten tot verhalen’. Een schatkamer waar nog jaren uit geput zou kunnen worden. Stoker was bij de veiling van de magische kist, die voor euro in handen kwam van een verzamelaar. Gelukki
Hester Eymers
Fernando Pessoa - een leven in meervoud
Het schrijven van een biografie van een schrijver is een hachelijke zaak. Sterker nog, het is een onmogelijke zaak. Want zoals Octavio Paz schrijft in de openingszinnen van zijn essay over Pessoa: ‘Dichters hebben geen biografie. Hun biografie is hun oeuvre.’Ga naar voetnoot1. José Saramago verduidelijkt: ‘Het is dus zinloos een dichter te vragen wat hij gedacht en gevoeld heeft, juist om dat niet te hoeven zeggen schrijft hij gedichten. Alle tegengestelde beweringen zijn van nul en gener waarde.’Ga naar voetnoot2.
Pessoa is het hier van harte van mee eens, getuige het eerste kwatrijn van zijn gedicht Autopsychografie:
De dichter wendt slechts voor.
Hij veinst, zo door en door
Dat hij zelfs voorwendt pijn te zijn
Zijn werkelijk gevoelde pijn.
Over de vele manieren waarop Pessoa veinsde te zijn gaat dit essay. Wanneer Pessoa's leven ter sprake komt, dan slechts om te tonen op welke wijze hij dit leven reduceerde tot literatuur, indachtig zijn woorden:
Oude zeevaarders hadden een glorieuze zegswijze: Varen is noodzakelijk;
Ik wil voor mij de geest van deze uitspraak, zo gewijzigd dat ze past bij