Encyclopedisten
Vertaald proza
BOEKEN NR. 8, OKTOBER
Denis Diderot: De droom van d'Alembert en andere wijsgerige geschriften
door Jan Baes
'Ik heb een dialoog tussen d'Alembert en mij geschreven. Het is een geanimeerd en ook een helder gesprek, al is het onderwerp dor en duister. De dialoog wordt door een tweede gevolgd, die veel langer is en dient als toelichting op de eerste. Deze is getiteld De droom van d'Alembert. De personages zijn d'Alembert; zijn vriendin Mlle de Lespinasse en dokter Borden. Had ik de rijkdom van het onderwerp willen opofferen aan een verhevener toon, dan waren Democritus, Hippocrates en Leucippus opgetreden, maar dan had ik terwille van de authenticiteit binnen de grenzen van de antieke filosofie moeten blijven en die prijs was me te hoog. Het stuk is uiterst bizar en tegelijkertijd diep filosofisch. Het was niet onverstandig mijn ideeën te laten uitspreken door een man die droomt. Vaak is het beter wijsheid te verpakken in dwaasheid.'
Aldus Denis Diderot () in een brief van 31 augustus aan zijn geliefde Sophie Volland. Op 11 september komt hij erop terug: 'Achteraf heb ik nog vijf, zes pagina's toegevoegd die mijn aanbedene de haren ten berge zouden doen rijzen. Ze krijgt die dan ook niet te lezen, maar wat u zal verbazen is dat er geen woord over
sfcdt
René Puthaar, in zijn nawoord bij ‘De loslippige sieraden’ van Denis Diderot, schreef de merkwaardige, maar bevrijdende, zin: ‘De lust en het lichaam zijn de grote bewegers van het menselijk bedrijf, maar nergens is die lust subliem […].’
Bij de zestigste verjaardag van Pierre H. Dubois verscheen de bundel ‘Spinrag van tijd’ (). Dubois kent men omwille van zijn baanbrekende werk bij Nijgh & van Ditmar (nieuwe nijgh boeken). Hij introduceerde Armando, Vaandrager, Hans Verhagen, Willy Roggeman, René Gysen en Paul de Wispelaere in de letteren. Hij schreef samen met zijn vrouw de monumentale biografie ‘Zonder vaandel’ over Belle van Zuylen en verzorgde van deze ook de kritische editie van haar volledig oeuvre. (Hoe de tijd verandert: Joke J. Hermsen schreef over Belle van Zuylen de roman ‘De liefde dus’ (), een uiterst sentimenteel gedrocht dat niet méér tegengesteld kon zijn dan aan het werk van Van Zuylen zelf.) Dubois heeft verschillende essays over Franse literatuur geschreven.
‘Spinrag van tijd’ besluit met ‘Drie kantieken voor tijdgenoten’. Een kantiek is een geestelijk loflied. De tijdgenoten zijn Francesco Guardi, Denis Diderot en Joseph Haydn. Dubois is niet de grote dichter. Zijn poëzie is eerder een parlando, wat oubollig. Zijn eigen werk is geworteld in
Hij had een geest als kwikzilver, was de briljantste causeur van zijn generatie en de zachtaardigste aller verlichtingsfilosofen. Frankrijk gedenkt de auteur van Jacques le fataliste en vader van de Encyclopédie, die op 5 oktober in Langres het levenslicht zag. Toujours de la gaieté et de l&#;imagination. &#;
Langs de Loire mag ik in de prachtbibliotheek van Château de Serrant vrij rondneuzen tussen boeken: daar staat de originele editie van de Encyclopédie, toegeschreven aan d&#;Alembert en Diderot. Tussen en werken gens de lettres in gevaarlijke omstandigheden aan dat titanenwerk. Het project is geïnspireerd op de Dictionnaire van Bayle, met als levensles dat in het katholieke, absolutistische koninkrijk de waarheid niet onverbloemd gezegd mag worden. Met 28 boekdelen, pagina&#;s, gravures en lemma&#;s blijft de Encyclopédie, ook in tijden van Wikipedia en digitale revoluties, een absoluut monument van kennis, een hoogmis van eruditie. Meer nog is ze een poging om de menselijke kennis aan de dominantie van kerk, dogma en geloof te onttrekken. Wat een avontuur!
Met een bevoorrecht gevoel blader ik door de lemma&#;s: &#;Armoede is de moeder van alle misdaden&#;, staat er onder Pauvreté. Zou er zonder dit werk een moderne tijd geweest zijn, een Franse Revolu
Denis Diderot ()
Vandaag is het precies jaar geleden dat de Franse schrijver en encyclopedist Denis Diderot is gestorven.
Denis Diderot kreeg, als zoon van een welgesteld ambachtsman, een opleiding bij de Jezuieten, eerst in zijn geboortestad Langres, daarna in Parijs, maar na het behalen van zijn &#;Maître ès Arts&#;-titel gooit hij zich in een bohémienleven. Hij huwt met een arbeidersmeisje en tracht zich in leven te houden als beroepschrijver. Dat lukte vrij aardig, want in verwerft hij zelfs het directeurschap van de &#;Encyclopédie&#;. Datzelfde jaar vliegt hij echter de gevangenis in omdat hij in zijn &#;Lettre sur les Aveugles&#; een aantal godsbewijzen weerlegde. De Parijse drukker Le Breton, die het koninklijk privilegie had gekregen om &#;L&#;Encyclopédie&#; uit te geven, beweerde echter dat hij failliet zou gaan als Diderot niet vrijkwam en zo geschiedde.
De &#;Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des Sciences, des Arts et des Métiers, par une Société de Gens de Lettres&#; zal in totaal 35 delen tellen, verschenen tussen en , en zo&#;n zestig auteurs zullen samen zeventig duizend artikels schrijven. Alhoewel Diderot en zijn mede-directeur Jean Le Rond d&#;Alembert () zeker de eer toekomt van het omvangrijkste en meest erudiete werkstuk van de Verlichting te schr