Weetjes over eise eisinga
Recensie: Eise Eisinga werd beroemd door zijn planetarium, maar was óók een belangrijk revolutionair, blijkt uit Sandra Langereis’ biografie
Tussen 1774 en 1781 plaatste Eise Eisinga in zijn huis in Franeker in het plafond van zijn woonkamer cirkelvormige banen met cijfers en wijzers die door een reusachtig uurwerk op zolder nauwkeurig de beweging van de planeten aangaven. Dit vernuftig gebouwde bewegende zonnestelsel werkt nog steeds tot op de seconde nauwkeurig.
In 2023 werd het planetarium op de Werelderfgoedlijst van de Unesco gezet, waardoor de wereldwijde belangstelling ook na 2,5 eeuw nog steeds overweldigend is.
In de biografie die Sandra Langereis nu publiceert, vertelt ze heel precies hoe Eisinga te werk ging, dat hij in de eerste plaats een ambachtsman was en een revolutionair, en zijn liefde voor natuurkunde en sterrenkunde in zijn vrije tijd beoefende.
Ook beschrijft ze uitgebreid hoezeer de tijdgeest van grote invloed was op de wijze waarop het planetarium tot stand kwam. Bijvoorbeeld de overgang van Romeinse letters om getallen aan te geven naar Arabische cijfers, de invloed van de Newtoniaanse astronomie en de uitvinding van de telescoop.
Succesvol wolkambedrijf
Eisinga had met zijn vader een succesvol wolkambedrijf opgebouwd. Maar toen hij in 1780 bezoek
E. (Eise) Eisinga
Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.
Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:
In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? als u daar belangstelling voor heeft.
Op bovenstaande tekst en gegevens zijn auteursrechten van PDC van toepassing; overname, in welke vorm dan ook, is zonder expliciete goedkeuring niet toegestaan. Ook de afbeeldingen zijn niet rechtenvrij.
De biografieën betreffen vooral de periode waarin iemand politiek en bestuurlijk actief is of was. PDC ontvangt graag gemotiveerde aanvullingen of correcties.
Historicus weerlegt mythes rond 'hemelbouwer' Eise Eisinga: 'Maar hij blijft een genie'
Bijna 200 jaar na zijn dood is er nu eindelijk een biografie verschenen over Eise Eisinga, de Friese bouwer van het wereldberoemde planetarium in Franeker. Arjen Dijkstra, directeur van het Groninger Universiteitsmuseum, schreef het boek.
Een eenzame genie, een eenvoudige ambachtsman en zonderling die in het geheim zijn eigen planetarium - een schaalmodel van de zon en de planeten - bouwde. Dat is het beeld dat al bijna twee eeuwen wordt geschetst van de Fries Eise Eisinga.
Maar van deze mythes en legendes blijft weinig over in het boek 'De Hemelbouwer' dat historicus Dijkstra uit Haren over Eisinga schreef.
Dijkstra rekende uit dat inmiddels zo'n twee miljoen mensen het planetarium hebben bezocht en een rondleiding hebben gekregen. 'In de loop der eeuwen is het verhaal over Eisinga steeds wat vlotter en simpeler geworden', zegt hij. 'Dat vertelt gewoon wat makkelijker dan het echte verhaal. En hoe groter de mythe, hoe groter de aantrekkingskracht, moet je maar denken.'
Er is in de loop der jaren al heel wat over Eisinga geschreven, maar Dijkstra constateert dat auteurs elkaar vaak napraten.
'Ik ben de eerste die echt onderzoek heeft gedaan en alle papieren
Biografie van Eise Eisinga, bouwer van het planetarium, brengt de hemelbouwer naderbij ★★★★☆
Eise Eisinga – dat was toch die Friese zonderling die in z’n eentje het zonnestelsel nabouwde in zijn woonkamer in Franeker? De boerenjongen die op z’n zeventiende al dikke boeken schreef over maansverduisteringen? De eenvoudige wolkammer die aantoonde dat de wereld heus niet vergaat als er een paar planeten bij elkaar aan de hemel staan?
Niet dus. Ja, Eisinga bouwde eind achttiende eeuw het naar hem genoemde planetarium, dat nog steeds tot op de minuut gelijk loopt en dat bezoekers van over de hele wereld trekt. Maar de vele romantische verhalen die die bezoekers de afgelopen decennia te horen kregen zijn vaak maar half waar, zo laat historicus Arjen Dijkstra (directeur van het Universiteitsmuseum in Groningen) zien in een uiterst leesbare en prachtig uitgevoerde biografie.
Sterrenkunde
De belangstelling van Eise Eisinga (1744-1828) voor sterrenkunde en instrumentbouw kwam niet uit het niets. Zijn vader, Jelte Eises, had precies dezelfde interesses en bouwde ook astronomische instrumenten. Een autodidact was Eisinga ook niet: hij studeerde wiskunde bij Willem Wytzes, die zich in zijn lessen baseerde op gedegen academische boeken. En dat boek waarin Eise op jonge leeftijd al maan
Eise Eisinga was meer dan een planetariumbouwer
Het planetarium van Eise Eisinga spreekt al bijna twee en een halve eeuw tot de verbeelding. Het lokt steeds weer nieuwe generaties naar zijn woonhuis in Franeker en het staat sinds 2023 op de werelderfgoedlijst van Unesco. Er zou nooit een biografie van Eise Eisinga zijn verschenen als hij dit beroemde planetarium niet had gebouwd. Maar Eisinga was meer dan een planetariumbouwer. Hij was ondernemer, politicus, vooraanstaand patriot, politiek vluchteling en bestuurder. In de biografie Machineman. De tijden van Eise Eisinga plaatst Sandra Langereis zijn leven en werk in de tijd. Ze laat zien waarom door het werk van eerdere biografen lange tijd een onvolledig en onjuist beeld van Eise Eisinga heeft bestaan.
Patriotten
Eise Eisinga leefde van 1744 tot 1828, een turbulente periode in de Nederlandse geschiedenis. Kennis van die geschiedenis is onontbeerlijk om het leven van Eisinga te plaatsen. Uit onvrede met het bewind van stadhouder Willem V en geïnspireerd door de onafhankelijkheidsoorlog in Amerika verenigden kritische burgers zich in de patriottenbeweging die streed voor meer invloed van de burgerij op het bestuur. Vanaf de jaren tachtig van de achttiende eeuw leidde dat tot een burgeroorlog met verwarrende ontwikkelinge