Kafka biografie kurz

door Leo Frijda

Paul van Ostaijen las ik al toen ik nog op de middelbare school zat. In die tijd waren er de Ooievaars voor slechts ƒ 1, Zij ‘brengen u voor bijna geen geld de beste literatuur en de plezierigste ontspanning’, staat er op de achterkant van nummer 17 uit Het is de bloemlezing Music-Hall met gedichten en grotesken van Van Ostaijen. Vooral het Alpejagerslied bekoorde mij, het bekende gedicht over een heer die de straat afdaalt en een heer die de straat opklimt, vlak vóór de winkel van Hinderickx en Winderickx.
   Nog steeds is mijn belangstelling voor Van Ostaijen niet uitgedoofd. Ik kocht daarom de prachtige facsimile-heruitgave van Bezette stad dat in verscheen. Dit honderdjarig jubileum wordt gevierd met een tentoonstelling in het Letterenhuis in Antwerpen.
   Verder zag ik dat een bijzondere publicatie te koop werd aangeboden, de door Hinderickx en Winderickx uit Utrecht in verzorgde bibliofiele uitgave van de door Paul van Ostaijen gemaakte vertalingen van vijf korte verhalen van Kafka uit diens eerste bundel Betrachtung. Het gaat om Zum Nachdenken für Herrenreiter, Wunsch, Indianer zu werden, Die Vorüberlaufenden, Zerstreutes Hinausschaun en Der plötzliche Spaziergang. Met de Duitse en de Nederlandse tekst naast elkaar.

Doneren

Het zijn niet de minsten die op het werk van Konrad Merz hebben gewezen. Menno ter Braak beschouwde diens eerste boek, Ein Mensch fällt aus Deutschland, ‘als één van de gelukkigste momenten in het literaire bestaan van de gehele Duitse emigratie’. Over het tweede boek van Merz, Generation ohne Väter, liet hij zich nog enthousiaster uit. Hij vergeleek Merz met Dostojewski en met Kafka. En dan ook nog eens Nobelprijswinnaar Herta Müller, die enige jaren geleden in een brief aan Angela Merkel gepleit heeft voor het oprichten van een Museum des Exils en in haar brief Konrad Merz uitdrukkelijk noemt.

Konrad Merz, der schon in die Niederlande floh und in einem Schrank versteckt die deutsche Besatzung überlebte. Ich habe ihn noch getroffen und ihn eingeladen und immer erleben müssen, wie dem alten Mann die Tränen kamen, wenn er an seine Jugend in Berlin dachte und den Verlust seiner Heimatstadt. Aber zurück konnte auch er nicht. Konrad Merz, der damals noch Kurt Lehmann hiess, war wahrscheinlich einer der ersten Emigranten, der zudem den ersten Roman über das Leben im Exil schrieb.


Huis in Ilpendam waar Kurt Lehmann ondergedoken was
en na de oorlog nog elf jaar heeft gewoond
(foto Van der Grijn Santen)


Wie is Konrad Merz?

Merz is op 2 april als K

Op 3 juli wandelde Nietzsche, nieuwsgierig naar de resonantie die zijn Zarathustra zou gaan geven, op de prachtige bergpaden van Sils Maria. In Praag wordt op die dag een schrijver geboren die zou uitgroeien tot een van de grootste namen in de Europese literatuur van de twintigste eeuw: Franz Kafka. Dit jaar, om precies te zijn op 3 juni, overleed hij jaar geleden in het sanatorium van Klosterneuburg, op een maand na slechts 41 jaar jong. Hij liet dankzij Max Brod, de vriend die Kafka’s nalatenschap veiligstelde, een oeuvre na dat wereldwijd over diverse generaties vele miljoenen lezers heeft gevonden. Werk dat ik zelf ook regelmatig herlees en me soms hetzelfde gevoel kan geven als bij het lezen van de teksten die de Portugees Fernando Pessoa aan het papier toevertrouwde.

Het e stervensjaar van Franz Kafka is niet onopgemerkt gebleven. In diverse landen waaronder Nederland, Duitsland en uiteraard Kafka’s geboorteland Tsjechië, verschenen boektitels en krantenartikelen, ontstonden bijeenkomsten, lezingen, essays, terugblikken en ook de nodige commerciële activiteiten in onder meer Praag waar de beroemde stadsgenoot toeristisch in het zonnetje is gezet. Die mooie stad wiens pracht maar vooral bruinkoolstank ik in al mocht ontdekken en waar ik, niet wetende wat nou zo bijzond

Niels Bokhove

Het is onvermijdelijk dat in dit jaar , waarin de honderdste sterfdag van Franz Kafka wordt herdacht, vele boeken en artikelen verschijnen. Met name in het Duitse taalgebied is het zo langzamerhand niet meer bij te houden. Vooral ook omdat er diverse herdrukken van primair werk en allerlei studies zijn verschenen.

Een aantal daarvan is zeker de moeite waard om te bespreken. Daarbij vraag ik mij vooral af of ze een algemeen adequaat beeld geven van Kafka’s werk en leven en, voor de Kafka-liefhebber en -kenner, of ze ook iets nieuws te berde brengen. Want nu al kan ik zeggen dat de eerste categorie bij uitstek voortbouwt op, om niet te zeggen: overschrijft uit, werk over Kafka dat we allang kennen.

Drie boeken zijn expliciet gewijd aan Kafka’s laatste jaren: zijn verblijf in Müritz aan de Oostzee en vervolgens zijn verblijf met Dora Diamant in Berlijn tot aan zijn vertrek terug naar Praag en zijn overlijden in Oostenrijk.

Aan het slot enkele raadsels ter oplossing aan u, lezer.

Kafka in Müritz
Zomer bracht Kafka samen met zijn zus Elli en haar kinderen de vakantie door in de badplaats Müritz aan de Oostzee. Hier raakte hij bevriend met een zekere Tile Rößler en daarna ook een zekere Dora Diamant. Beiden werkten in een vakantiekolonie van het Jüdische

Kafka de tevreden ambtenaar

EEN GROEPJE welwillende vrienden van T. S. Eliot vatte eens het plan op om met behulp van draagkrachtige bewonderaars van de dichter een fonds op te richten dat hem in staat zou stellen voltijds als dichter werkzaam te zijn. Ze vonden het maar zonde dat hij als directeur van een uitgeverij in Londen werkzaam was en zijn dagen doorbracht met zo iets ondichterlijks als zaken doen. Toen hij er lucht van kreeg, reageerde Eliot ontzet. Hij had plezier in zijn werk, hij wilde helemaal niet voltijds dichter zijn!
Max Brod heeft ons met iets soortgelijks opgescheept ten aanzien van Franz Kafka. Die werkte na zijn juridische promotie - met Alfred Weber, de broer van Max Weber, als promotor - in Praag eerst als assistent op een advocatenkantoor, daarna kort bij een Italiaans vezekeringsbedrijf en vervolgens van tot als ambtenaar bij een staatsinstelling voor Arbeidersongevallenverzekering. Brod, die naast zijn schrijverschap een soortgelijke functie bekleedde, zette in zijn bekende Kafka-biografie zwaar aan hoezeer zijn vriend net als hijzelf onder dit dubbelleven leed. En hij was er van overtuigd dat we nog veel meer mooie romans en novellen van hem zouden hebben gekregen als hij zich niet met dit onzinnige bureaucratenwerk onledig had hoeven te houden.